Wat zijn vloeiweiden?

Vloeiweidensystemen stempelen het landschap van Nederland. Eeuwenlang hebben de boeren hun graslanden bevloeid om de opbrengst te vergroten. Pas met de komst van de kunstmest kwam er een eind aan de praktijk van het bevloeien. Het water moest voortaan juist van het land af, in plaats van erop, want de kostbare kunstmest moest vooral niet van het land wegspoelen. Daarom eisten de nieuwe landbouwtechnieken een aanzienlijke verlaging van de grondwaterstand. Bovendien moest het water zo snel mogelijk worden afgevoerd om de overlast van het neerslagoverschot tot een minimum te beperken. Vrijwel alle bestaande beken en watergangen zijn ‘genormaliseerd’, dat wil zeggen verdiept en rechtgetrokken.

Maar in de voorgaande eeuwen wilden de boeren juist wel water over hun grasland laten stromen. Zij zorgden voor ingenieuze bevloeiingssystemen, waarmee ze grond- en oppervlaktewater naar zo veel mogelijk plekken stuurden. Zo probeerden ze hun weidegronden vorstvrij te houden en tegelijk op een natuurlijke manier te bemesten met slib of humus. De opbrengst op bevloeide gronden was overduidelijk hoger.

Bijna overal zijn de restanten van vloeiweidensystemen terug te vinden. Het gaat om allerlei landschapselementen: wallen, bekkens, sprengen, flanksloten, kanaaltjes, opvangsloten, overlaten, spaarbekkens, drinkpoelen en brandvijvers, naast het waterstaatkundig erfgoed van houten en stenen stuwen, duikers, schuiven en stuwbruggen. Beken die op het eerste gezicht heel natuurlijk ogen, blijken in werkelijkheid transportleidingen voor basenrijk mineraalwater.

Nieuw Boek: Stromend Landschap

In dit boek portretteren we de diverse vloeiweidensystemen. Achterin het boek staat een veldgids, waarmee iedereen zelf in het veld op zoek kan gaan naar restanten van oude vloeiweiden. Deze veldgids biedt een handig overzicht van systeemkenmerken, gebieds- en veldkenmerken, veldnamen en basenminnende planten, in combinatie met een concreet vierstappenplan voor de praktijk van het veldwerk.

• Hoofdstuk 1 biedt een inleiding op het onderwerp: Hoe kun je zien dat vrijwel alle Nederlandse beken een functie hadden in de landbouw en dat ze bij vloeiweidensystemen horen.
• Hoofdstuk 2 t/m 5 diepen dit onderwerp verder uit. Hoofdstuk 2 graaft dieper in de geschiedenis van beken en beekdalen. Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van oude aktes, contracten, processtukken en andere bronnen, waaruit informatie over vloeiweiden is te halen. Hoofdstuk 4 beschrijft in vogelvlucht de vloeiweidensystemen in onze buurlanden en in hoofdstuk 5 doorkruisen we de zandgronden van Nederland.
• Hoofdstuk 6 beschrijft zeer uitgebreid de geschiedenis van landgoed Het Lankheet en dit ‘waterpark’ illustreert het actuele belang van het herstel van vloeiweiden.
• De epiloog vraagt beleidsmakers en landschapsbeschermers om meer aandacht te geven aan historische watersystemen. Hoe kun je oude vloeiweiden nieuwe functies geven en hoe kun je ze inzetten in het eigentijdse waterbeheer?
• Het intermezzo is bedoeld voor de fijnpoevers, die hun tanden willen zetten in de geologie en geomorfologie. Waarom zijn veel dekzandkopjes en -ruggen niet droog, maar nat. Waarom kwelt het eigenlijk waar het kwelt?

Kortom, met dit boek kan iedere natuur- en cultuurliefhebber op zoek naar de vergeten ‘watergeschiedenis’ van onze kikkerrijke delta.